Vragen bij een kunstwerk van 40 jaar geleden

Opeens dreef er een topless vrouw met een nerveus opgesneden paars slipje onder een felrode Coca Cola parasol op een luchtbed in het kleigat langs de Bergweg in Lonneker. Toen ik er langs fietste om een fotootje te maken met mijn telefoon (niks menselijks is mij vreemd) stond er al iemand met de camera in de aanslag. En kwam er nog een meneer aan fietsen, die zich hardop afvroeg wat dit allemaal moest voorstellen. Omdat ik even tevoren iemand had gesproken, die van de hoed en de rand wist, kon ik dat de man haarfijn uit de doeken doen: hij keek naar een topless vrouw met een nerveus opgesneden paars slipje onder een felrode Coca Cola parasol op een luchtbed. Waaraan ik voor alle zekerheid bereidwillig toevoegde dat het hier een KUNSTWERK betrof. De man vond het zicht- en hoorbaar niks. Mompelde iets in de geest van dat ze tegenwoordig alles maar kunst noemen, dat ze dat ook zelf moeten weten en dat hij zich het recht voorbehield om er het zijne van te denken. Om vervolgens door te fietsen.

Kijk, dacht ik later, da’s nou precies de functie van kunst. Een kunstenaar maakt iets, mensen kijken ernaar, denken er het hunne van en die interactie tussen kunstwerk en publiek zegt dan weer iets over de kunstenaar, over onszelf, of de tijd waarin we leven. Dat laatste is het geval met het kunstwerk van de topless vrouw. Het lag in 1980 (!) al eens in een gracht in Zwolle, maar veroorzaakte destijds zoveel ophef en gevaarlijke verkeerssituaties, dat het moest worden weggehaald. Vervolgens lag het 40 jaar lang te verstoffen op de zolder van de echtgenote van de kunstenaar (Sjef Sales), die destijds model lag voor het meer dan levensechte kunstwerk. En nu lokt het dus, als een letterlijk gestold tijdsbeeld, opnieuw een reactie uit van de toeschouwer. Het beeld is precies hetzelfde als 40 jaar geleden. Maar zijn de tijden veranderd? Zijn wij als mensen veranderd? Of blijft, in essentie, alles ’t zelfde? En leren we niks van het verleden?

Dat alles vroeg ik mij af, toen ik de theatervoorstelling ‘Spaghettirellen’ zag. Die voorstelling gaat over de flink uit de hand gelopen clash tussen Twentse jongeren en Italiaanse gastarbeiders in 1961(!) in Oldenzaal. Ik vond ’t bijna griezelig om te horen hoezeer in deze voorstelling de vooroordelen onder het volk jegens vreemdelingen en de kille, krampachtige, afwijzende houding van de overheid van toen vaak bijna letterlijk doorklinkt in de borreltafelpraat en het populistisch politieke discours van nu.

Intussen wordt in Den Haag - nu al bijna een half jaar lang (!) - een absurdistisch toneelstuk opgevoerd, met in de hoofdrol een man zonder verhaal, die niettemin als een rattenvanger van Hamelen week na week een grotere schare volgelingen achter zich aan krijgt. Wat zegt dit over deze man? Over ons? Over dit tijdsgewricht? Waarom roept – zoals ooit in die onnavolgbare Jiskefet-sketch – niet iemand uit het publiek: RAAARRRRR!!!!!!

Ik zie het met stijgende verbijstering aan. En denk er het mijne van.

Ben Siemerink